ارزیابی همبستگی بین خصوصیات مورفولوژیکی در ارقام مختلف دو گونه تتراپلویید پنبه

به‌‌منظور ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی متمایزکننده ارقام پنبه و همبستگی بین صفات مختلف با نوع گونه، پژوهش حاضر در سال‎ 1394 در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم‎آباد گرگان بر روی ارقام پنبه ساحل، گلستان، سپید، SKT-133، M-13، لطیف، ترمز‌14‌، باربادنس و دکتر عمومی از دو گونه مختلف Gossypium hirsutumوG.barbadense در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی اجرا شد. خصوصیات مورد بررسی شامل ارتفاع، تعداد و طول شاخه‎های زایا و رویا و تعداد گره‎ها، تعداد و وزن غوزه‌ها، وزن بذر، عملکرد وش و درصد کیل الیاف ارقام بودند. براساس نتایج، برای تمام خصوصیات مورد بررسی، اختلاف معنی‎دار آماری در سطح احتمال یک درصد مشاهده شد که نشان‎دهنده وجود تفاوت‎های بارز و قابل تمایز در بین ارقام مورد بررسی بود. خصوصیات مربوط به شاخه‌های رویا و زایا از روند خاصی در بین ارقام دو گونه تبعیت نکردند و این صفات را نمی‎توان وابسته به گونه دانست. از طرفی صفات ارتفاع گیاه، تعداد غوزه، وزن غوزه، وزن بذر و درصد کیل الیاف را می‌توان به نوع گونه‌ نسبت داد، به‎طوری که ارقام دکتر عمومی از گونه G.barbadense و SKT-133 از گونه G.hirsutum به‎ترتیب بیش‎ترین و کم‎ترین تعداد غوزه را تولید کردند. وزن غوزه از 25/3 گرم در رقم باربادنس تا 29/5 گرم در رقم ساحل متغیر بود. بیش‎ترین درصد کیل الیاف (2/42 درصد) مربوط به رقم گلستان بود و رقم باربادنس از گونه G.barbadense کم‎ترین درصد کیل الیاف را داشت. عملکرد وش همبستگی مثبت و معنی‌داری با وزن غوزه و عملکرد چین اول داشت. در مقابل، تعداد غوزه همبستگی منفی با درصد کیل الیاف داشت. طبق نتایج مقایسات گروهی، گونه G.hirsutum از نظر صفات درصد کیل الیاف 9/10 درصد، طول بلندترین شاخه رویا 5/27 سانتی‌متر، عملکرد چین اول 753 کیلوگرم در هکتار، عملکرد کل 791 کیلوگرم در هکتار و وزن غوزه 39/1 گرم نسبت به گونه G.barbadense برتری داشت به‎طوری که بالا بودن این صفات نسبت به سایر صفات زراعی بیش‌ترین تأثیر را بر عملکرد نهایی داشتند. لذا آگاهی از روابط بین صفات و تأثیر آن بر عملکرد کل می‌تواند در افزایش تولید این گیاه ارزشمند مفید باشد.